Atlas Roket Ailesi

Yarım Asırlık Efsane

Atlas ilkte Amerika'nın ICBM'ye (inter-continental ballisctic missile) verdiği addı. Nükleer silahlı  füze olarak kariyeri kısa sürse de, Atlas dünyanın önde gelen roket ailelerinden biri olmuştur. Ayrıca son 50 yılda 600'den fazla Atlas roketi fırlatılmıştır.

Aşamalı Roket Tasarımı

Atlas roketinin sıradışı özelliklerinden biri de eşsiz "Staging" sistemidir. 1950'lerde roket tasarımcıları bir dizi ciddi zorluklarla karşılaştı. Açıkçası "Staging" kavramının ya da kullanılmış motor ve yakıt depolarının yörüngeye doğru seyir ederken roketi hafifletmek için atılmasının önemli yararları vardı. Ancak o dönemin kimyasal roketleri güvenilir bir başlangıç yapmadı. Bir roketin doğru şekilde başlatıldığından emin olmanın tek yolu roket hala yerdeyken motorları çalıştırmaktı. Bu sebeple geleneksel staging sistemini kullanarak ikinci aşamanın uçuş sırasında test edilmesi, 1950'nin teknolojisi baz alındığında güvenilmez olurdu.

Bu sebeple yeni çözümler geliştirildi. Her şeyden önce, Atlas'taki üç ana motordan sadece biri yörüngeye kadar eşlik edecekti. "Sustainer Engine" olarak da adlandırılan iç motor rokete bağlı kalırken, yardımcı motorlar (boosters) olarak bilinen iki dış motor sadece ilk birkaç dakika boyunca roketi destekleyecekti.

Roket yükselirken yakıt hızlı bir şekilde tüketilirdi. Kısa bir süre sonra roket yeterince yükselip, destek motorlar bırakılırdı. Ağırlık azaltıldığı için Atlas artık sadece iç motor ile yörüngeye oturabilirdi.

"Balon Yapı" Tasarımı

Atlas'ın bir başka tasarım özelliği ise son derece hafif bir yapı kullanılmasıydı. "Baloon Structure" olarak da bilinen yapı o kadar hafiftir ki, yakıt depoları kendi ağırlıkları altında çökmelerini önlemek için sürekli basınç altında tutulurdu. (Hatta müzelerde sergilenen Atlas roketlerinin tanklarını basınçlı tutmak için bir hava kompresörü kullanılıyor. Bazı gösterimlerde tankların içine destek sağlamak için iskele inşa edilmiştir)

Atlas'ın hafif yapısı yardımcı motorların uçuş sırasında bırakılmasını sağlarken, yerde test edilebilmesiyle birlikte geleneksel aşamalı roketlerden performans olarak bir tık üste çıkardığını söyleyebiliriz.

Yük Kapasitesi

Belki de Atlas'ın uzaya taşıdığı en önemli şey Friendship 7 uzay aracıydı. Bu uzay aracının mürettebatından John Glenn Dünya'nın yörüngesine çıkan üçüncü adam olduğu ortaya çıktı. Atlas daha sonra dört insanlı Mercury görevini başlattı.

Atlas, Gemini projesini destekleyerek kritik bir rol oynamaya devam etti. Atlas , Gemini Uzay Aracının yörüngede kenetlenme hedefi olarak hizmet etmesi için ATV olarak bilinen yoğun şekilde değiştirilmiş Agena aşamalarını fırlatmak için de kullanıldı.

Atlas roketleriyle fırlatılan bilimsel sondaların arasında Mercury(Mariner 10), Venus(Mariner 2), Mars(Mariner 4), Jupiter(Pioneer 10), Saturn(Pioneer 11) ve Pluto(New Horizons) görevleri yer alıyor. Ayrıca Atlas roketleri tüm Ranger, Surveyor, ve Lunar Orbiter sondalarını da Ay'a fırlatmıştır.

Hala Uçuşta

İlk yörüngesel uçuşundan elli yıl sonra Atlas, askeri, ticari ve bilimsel uçuşlar yapmaya devam ediyor. Yıllardır geliştirilen ve mevcut sürüm olan Atlas V, geçen yüz yılın ortalarında uçurulan diğer sürümlerine çok az benzemektedir. Altmış yılı aşkım bir mirasa sahip olan Atlas roketleri uzun yıllar boyunca kullanılmaya devam edecek gibi gözüküyor.

Soldan Sağa: Atlas-A, Atlas-B, Atlas-B Score, Atlas-D ICBM, Atlas-Able, Atlas-Agena, Atlas-F ICBM, Atlas Mercury, Atlas-H, Atlas-LV 3C Centaur, Atlas-SLV-3C, Atlas I, Atlas II, Atlas IIAS, Atlas III, Atlas V 400, Atlas V 500 (Ve sağ altta 1.80 boyunda bir insan figürü).

Atlas (Önceki Modeller)

Atlas-A missile (PGM 16-A)

Atlas-A yörünge altı deneme uçuşlarında kullanıldı. Bu görevlerde ana motor bulunmuyordu, onun yerine iki adet booster yani destekleyici roketler kullanıldı.

11 Haziran 1957'de başlatılan ilk uçuş başarısız oldu. 1957 ve 1958'de toplam 8 adet Atlas-A roketi fırlatıldı.

Atlas-B missile

Atlas-B roketi hem destekleyici hem de iç motoru olan ilk versiyondu. Fırlatma sırasında üç motor da ateşlenecekti. Daha sonra iki destekleyici motor ayrılacak, iç motor ateşlenmeye devam edecekti. Askeri bir füze değildi. Atlas roketinin bileşenlerini daha fazla test etmek için Atlas-B kullanıldı. 1958 ve 1959'da 10 adet Atlas-B roketi fırlatıldı. Üç fırlatma başarısız oldu ve biri de SCORE yörüngeye oturdu.

Atlas-B Score

Atlas-B Score değiştirilmiş bir Atlas-B roketinden ve SCORE (Satellite Communications by Orbiting Relay Equipment) iletişim sisteminden oluşan bir yörünge göreviydi. Görev 18 Aralık 1958'de başlatıldı. Yörüngeye girdikten sonra, Başkan Eisenhower tarafından kaydedilen bir Noel mesajının yayınlanması da dahil olmak üzere birçok iletişim deneyleri yapıldı. Uzay aracına mesajlar gönderildi, kaydedildi ve yeryüzüne tekrar iletildi. Görev için planlama son derece gizli bir şekilde yapıldı. Görevin ilk kamuoyu onayı bile roket yörüngedeyken yapıldı.

Atlas-D ICBM

Atlas roketinin ilk operasyonel ve balistik versiyonuydu. Atlas-D daha sonra Mercury kapsüllerini dünya yörüngesine taşımak için kullanıldı.

Atlas-Able

Atlas-C ve Atlas-D birinci aşamadan ve Able üst aşamadan oluşan Atlas-Able roketleri, Pioneer P-3, P-30, P31 uzay sondalarını fırlatmak için kullanıldı. Lunar sondası olması amaçlanan üç görevin tamamı başarısızlıkla sonuçlandı.

Atlas-Agena

İlkte Thor-Agena roketlerinde üst aşama olarak kullanılan Agena, Atlas görevlerinde de kullanlmak üzere uyarlandı. Program ilerlerken Agena-A, Agena-B, Agena-D aşamaları dahil olmak üzere çeşitli Agena modelleri kullanıldı. Atlas-Agena roketleriyle dokuz adet Ranger ay sondası, Mariner 2, Mariner 3, 5 Venus flyby uzay aracı, 4 Mars sondası, ve 5 Lunar Orbiter görevleri de dahil olmak üzere birçok uzay sondası fırlatıldı. Keşif ve erken uyarı uyduları gibi çok sayıda askeri uzay aracı fırlatıldı. Gemini projesi sırasında Agena üst aşaması proje için kenetlenme hedefi olarak da kullanıldı.

Agena-A Üst Aşaması

Agena-A Üst Aşaması The Air Force Space and Missile Museum'da sergileniyor.

Fotoğraflar: Richard Kruse, 2009

Agena-B Üst Aşaması

Agena-B Üst Aşaması Udvar Hazy Center'da segileniyor

Fotoğrafar: Richard Kruse, 2008

Agena İticileri

Bell Model 8048 Roket Motoru, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri Ulusal Müzesi'nde sergileniyor.

             

                                                                                           

Fotoğraflar: Richard Kruse

Atlas-F ICBM

Atlas-F ilk olarak 8 Ağustos 1961'de fırlatılan operasyonel balistik bir füzeydi.

Taşıyıcı Üzerindeki Bir Atlas-F (10F) Roketi

Alabama'daki ABD Uzay ve Roket Merkezinde bulunan Atlas roketi.

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

(Photos: Richard Kruse, 2007)

Atlas-F (30F) Fotoğrafları

Atlas-D roketi Kennedy Space Center'da sergileniyor.

(Photos: Richard Kruse, 2009)

(Photos: Richard Kruse, 2009)

(Photos: Richard Kruse, 2009)

(Photos: Richard Kruse, 2009)

(Photos: Richard Kruse, 2009)

Atlas-Mercury

Atlas'ın ilk operasyonel ICBM'si olan Atlas-D, yörünge görevlerinde Mercury uzay aracını fırlatmak için kullanılmıştır. İki başarısız ve dört insanlı görev de olmak üzere, 10 adet Atlas-D roketi Mercury projesinde kullanıldı. 20 Şubat 1962'de fırlatılan Atlas-Mercury 6, John Glenn'i yörüngeye çıkardı. Atlas-Mercury 7, Scott Carpenter'ı 24 Mayıs 1962'de çıkardı. 14 Mayıs 1963'de Atlas-Mercury 8 Walter Schirra'yı da yörüngeye çıkardı.

Atlas-H

Atlas-H ilk uçuşunu 1983 yılında gerçekleştirdi. Toplam beş Atlas-H lansmanı gerçekleşti.

Atlas Centaur

İki Pratt ve Whitney RL-10 roket motoru ile çalışan Centaur üst aşaması, dünyanın ilk hidrojen yakıtlı, yüksek enerjili üst kademe roketiydi. Hidrojen yakıtı, özellikle üst aşamalarda, diğer yakıtlara göre önemli bir performans artışı sağlıyordu.

Aşağıdaki RL-10 Roket Motoru, ABD Uzay ve Roket Merkezinde Sergileniyor

(Photos: Richard Kruse, 2007)

Atlas-LV3C Centaur

Atlas-LV3C, Centaur üst aşamasını kullanan ilk Atlas roketiydi. 8 Mayıs 1962'de gerçekleştirilen ilk fırlatma denemesi başarısızlıkla sonuçlandı. Daha sonra 27 Kasım 1963'te fırlatılan ikinci deneme başarılı oldu. Atlas-LV3C Centaur roketleriyle bazı Surveyor Lunar sondaları da fırlatıldı.

Centaur Üst Aşaması

Atlas-SLV3C Centaur

Son üç Surveyor Lunar sondaları bu roketle fırlatıldı. Atlas Centaur roketleri ayrıca Mariner 6, Mariner 7, Mariner 9 ve Mariner 10 görevlerinde de kullanıldı. İki gezegeni ziyaret eden ilk uzay aracı olan Mariner 10, hem Venüs hem de Merkür'ün uçuşlarını gerçekleştirdi.

Bu roketler birçok Pioneer görevlerinde de kullanıldı. Jüpiter'i ziyaret eden ilk uzay aracı olan Pioneer 10, 2 Mart 1972'de fırlatıldı. 5 Nisan 1973'de fırlatılan Pioneer 11, hem Jüpiter'i hem de Satürn'ü ziyaret etti. The Pioneer-Venus Multi Probe, 8 Ağustos 1978'de, Pioneer-Venus Orbiter ise 20 Mayıs'ta Atlas Centaur roketleriyle fırlatıldı.

Atlas-I

İlk uçuşunu 25 Temmuz 1990'da gerçekleştiren Atlas-I, Atlas-Centaur roketinden evrimleşmiştir. İyileştirmelerden biri ise büyütülmüş fairing'dir. (roketin ucundaki kaplama)

Atlas-II

Atlas-II ilk uçuşunu 10 Haziran 1992'de gerçekleştirmiştir.

Atlas-IIAS

İlk olarak 16 Aralık 1993'te fırlatılan Altas-IIAS, dört adet Castor-4A ayrılabilir destek motorları eklenerek performansı arttırıldı. 

The Solar and Heliospheric Observatory (SOHO), 2 Aralık 1995 tarihinde Atlas-IIAS ile fırlatıldı.

Atlas-III

İlk defa 24 Mayıs 2000'de fırlatılan Atlas-III modelinde, eski roket motorları yerine RD-180 Two Chambered motorları kullanılmaya başlandı.

Ruslar tarafından tasarlanan RD-180 motoru, kerosen ve sıvı oksijenle çalışıyordu.

RD-180, önceki Atlas motorlarına kıyasla hem verimlilik hem de güvenilirlikte önemli bir gelişme sağladı. RD-180 motoruna geçiş, Atlas'ın giderek daha da rekabetçi olan lansman pazarında kalmasını sağladı.

ATLAS V

Atlas V roketleri, ilk olarak Atlas-III'te kullanılan RD-180 motorunu kullanıyor. Bu roket ailesinde önceki sürümlere göre daha fazla performans sağlayan geliştirilmiş bir Centaur Aşaması kullanılıyor.

Yeni Centaur Aşaması, performansın daha da iyileştirilmesine olanak sağlayan bir veya iki RL-10A-4-2 roket motorlarını kullanıyor. Bundan önceki Centaur Aşamalarında ise iki adet RL-10 motoru kullanılıyordu.

Her bir Atlas V roketine üç haneli model adı verilir. İlk hane en uçta taşıdığı kaplamanın çapını gösterir. (4 ya da 5)

İkinci hane sahip olduğu katı yakıt iticilerinin sayısını gösterir. (Bu numara 0 ile 5 arasında değişebilir)

Üçüncü hane ise Centaur Aşamasındaki RL-10A-4-2 motorlarının sayısını gösterir. (Bu her zaman 1 veya 2 olacaktır)

Atlas V 400

İlk 401 modeli olan Atlas V 400, ilk defa 21 Ağustos 2002'de fırlatıldı. Atlas V 400, daha önceki Atlas modellerinde olduğu gibi, dört metre çapında bir kaplamaya (Fairing'e) sahipti.

Kaplama, roketin taşıdığı yükün boyutuna göre çeşitli uzunluklarda olabiliyordu.

Bu modelde katı yakıt iticisi bulunmuyor ancak taşıdığı yükün ağırlığına göre üç adet katı yakıt iticisiyle performans arttırılabilir. Kayda değer uçuşlar arasında 18 Haziran 2009'da fırlatılan Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) ve Lunar Crater Observation and Sensing Satellite (LCROSS) bulunuyor.

The Solar Dynamic Observatory de bu model ile 11 Şubat 2010 tarihinde fırlatılmıştır.

Atlas V 500

Atlas V 500 performansı beş adet katı yakıt üniteleri eklenerek güçlendirilebilir. Kaplaması beş metre çapındadır. 

521 modeli olan ilk Atlas V 500, 17 Temmuz 2003'te fırlatıldı. Bu görevler, birkaç iletişim uydusu ve National Reconnaissance Office yüklerini içeriyor.

551 modeli olan Atlas V 500, New Horizons Pluto görevini başlatmak için kullanıldı. New Horizons 19 Ocak 2006'da fırlatılarak, sondaya saniyede 16,26 kilometre hız kazandırdı. Bu şu ana kadar fırlatılan sondaların en hızlısıdır. New Horizons 2015 yılında Plüton'dan bize bazı görseller ve veriler yolladı.

541 model bir Atlas V, 2011 yılının Kasım ayında Mars Science Laboratory görevinde de kullanıldı.

Atlas Sürdürülebilir İç Motoru

Aşağıda, Michigan Uzay Bilim Merkezinde resgilenen restore edilmiş Atlas iç mototlarını görüyorsunuz.

(Photos: Richard Kruse, 2008)

(Photos: Richard Kruse, 2008)

(Photos: Richard Kruse, 2008)

Atlas Vernier Roket Motoru

Önceki Atlas roketleri, yön kontrolü sağlamak için iki adet Rocketdyne LR-101 Vernier motoru kullanırdı. Thor ve Delta roketlerinde de LR-101 motorlarının versiyonlarından kullanıldı.

The Airforce Space and Missile Museum'da sergilenen LR-101 motorları

(Photos: Richard Kruse, 2008)

(Photos: Richard Kruse, 2008)

(Photos: Richard Kruse, 2008)

(Photos: Richard Kruse, 2008)

Aşağıda da Atlas Roket Ailesinin Bir İllüstrasyonunu Görüyorsunuz.

Images by Richard Kruse are licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial 3.0 United States License.

Historicspacecraft.com